cultuur verkenning, rondreis door het zuiden van Ethiopie

Over Ethiopië wist ik tot 2 jaar geleden weinig. Keizer Haille Selassie, Derg regime, hongersnoden, Ogaden, dat was het zo ongeveer. Toen 2 jaar geleden de vraag kwam voor Rotary Doctors om artsen en tandartsen uit te zenden, heb ik me er in verdiept. Maar het land heeft een heel lange beschreven geschiedenis, oorlogen en overheersing, veel kunsthistorische schatten en wetenswaardigheden, een eigen orthodoxe kerk, 90 miljoen inwoners, tussen de 80 en 90 talen en stammen. De oudste mensachtige, Lucy, is gevonden in de Rift Valley. Daarbij geografisch een enorme spreiding: hooggebergte met 20 toppen boven de 4000 meter, de Danakil depression 120 meter onder de zeespiegel, woestijnen, tropisch regen woud en heel veel landbouwland met allerlei gewassen, op zich ruim voldoende de bevolking te voeden. Er is rijkdom en ernstige armoede,  zeer intelligente mensen, en mensen zonder enige educatie, en ook die daar niet voor openstaan, en zichzelf tot de onderlaag veroordelen.

Diverse boeken, geschiedenis, topografisch, volkenkundig  en fotoboeken hebben me wijzer  gemaakt, drie eerder bezoeken brachten mij in contact met veel mensen, langzaam leer je hoe het anders is, soms waarom het anders is, en ik denk dat veel geheim zal blijven: de taal is daarbij een grote barrière. Amhaars is best ingewikkeld, het Afaan Oromo ook, maar dan spreek je nog niet de andere 80 talen.

Addis is een smeltkroes, waar de regering zetelt, maar ook diverse deelstaatkantoren staan hier. Arm en rijk, nauwelijks tot geen sociale voorzieningen, heel veel staathonden, er is weinig georganiseerd, wegenaanleg is soms bedroevend, alweer kapot voor het eind van de weg klaar is. Maar een snelgroeiende stad met veel laagopgeleiden zal ook moeilijk te besturen zijn.

“Chinees”, zeggen veel  Ethiopiërs, staat voor alles wat goedkoop is en snel kapot. Maar veel mensen onderhouden slecht hun spullen, hun huis, soms ontbreken vaklui, een goede loodgieter of elektricien  is zeldzaam. Een stekker vernieuwen is voor velen een onmogelijk klusje. Ingevoerd spul van Chinese, Russische, Japanse of Indische makelij ( al naar gelang politieke voorkeur in een bepaald tijdperk) heeft vaak geen handleiding of onderhoud handboek. Of het is niet in het Engels vertaald, of de onderdelen zijn nergens meer te verkrijgen. Auto’s, Lada’s uit de jaren 60, of nog ouder Italiaans, rijden volop rond ( als ze niet met makken stil staan), APK is volledig onbekend begrip, Amsterdamse stadsbussen (DAF en VDL) uit de jaren 70 rijden hier roetuitstotend rond.

Toch maakt het land een goede ontwikkeling door. Het komt misschien niet iedereen in dezelfde mate ten goede, maar er zijn zeker meer mogelijkheden. Maar er zijn ook beperkingen, bv op medisch gebied, artsen specialiseren zich in het buitenland en komen niet meer terug, dus niet alleen gebrek aan artsen, maar ook aan specialisten die een volgende generatie moeten opleiden. In Addis zijn er mooie ziekenhuizen, in universiteitssteden gaat het nog een beetje, maar daarbuiten is er niets meer. Maar Europa heeft er ook 500 jaar over gedaan om uit de middeleeuwen te komen.

Hert westen was de steek die ik nu 4 x bezocht heb: Nekemte op 330 km, 6 uur rijden van Addis. Eerst Ambo, dan Babiche, Bako enz. Als je de stad Addis uit bent, dan zie je 300 km bijna alleen landbouwgrond, of op moeilijke stukken koeien, geiten en schapen met hun hoeders, die ’s avonds weer naar huis gaan, vaak een kudde van het dorp, elke huis een of twee koeien. Het is de streek van de Oromo, de grootste bevolkingsgroep, met relatief weinig macht in vergelijking met Amharen en Tigrae.  Het is een hoogvlakte met vruchtbare valleien. Maar 3 maanden valt er geen regen, er wordt ruim geoogst, meestal kleine boeren, soms een grote. Na Nekemte wordt het minder hoog, na Gimbi daal je af naar Dembi Dollo op 1000 meter hoogte, veel koffie, bananen, mangobomen, een heel andere vegetatie. Nog verder naar het westen kom je in de uithoek van Gambela, richting Zuid Soedan,op slechts 500 meter hoogte, heet, met heel droge en heel natte jaargetijden.  Deze route heb ik één keer gedaan. Slechte weg, van Nekemte al met al 10 uur rijtijd.

Grote toeristische routes zijn die naar het historische noorden, waar veel oude kerken  zijn, de Simean Mountains met het Lake Tana, waar de Blauwe Nijl door stroomt ( en de belangrijkste watervoorziening van de Nijl is die in Khartoem samenkomt met de Nijl uit Oeganda en Zuid Soedan en door Egypte naar de Middellandse zee gaat).  Veel historie met oude bouwwerken.

De andere  toeristische route is  de zuidelijke route, vanaf Addis door de Grote Slenk, Rift Valley, bekend van Dode Zee, Rode Zee, Danakil, en van Djibouti door Ethiopië, Kenia,met oa Lake Turkana en het Victoria meer, naar Tanzania en verder zuidwaarts. Een scheur in de aardkorst die langzaam dieper en breder wordt, met vulkanische activiteit.

Ethiopië is een prachtig land, minstens zo afwisselend als Kenia, maar de meeste nationale parken hebben maar weinig wild. De stammen die  er wonen,  hebben hun oude rechten en gewoonten niet beëindigd, ze jagen, breiden hun landbouwgronden uit, en gaan door met ontbossing voor oa houtskool. Gezien de achterstanden op veel gebieden, kunnen we ons voorstellen dat natuurbescherming geen prioriteit heeft. Maar er zijn prachtige landschappen, en in Ethiopië komen bijna 10% van alle vogels ter wereld voor.

Wij hebben gekozen voor deze zuidelijke route:  veel bijzondere natuur, een tiental nog vrij authentieke stammen kun je er bezoeken, hun cultuur opsnuiven. Het is een reis, geen vakantie, veel diepe indrukken kun je hier opdoen.  Bijna 3000 km, 2/3 op niet-bestrate wegen, met regen en onweer, met extreme droogte en temperaturen tussen 10 en 40 graden. De reis gaat van noord naar zuid door de Rift Valley, een verzameling valleien met kleinere en grotere bergketens, die allemaal noord-zuid verlopen, en soms weer samenkomen. De bergen zijn van vulkanische oorsprong, veel basalt en tufsteen. Er zijn ongeveer tien meren, Lake Turkana is de zuidelijkste en ligt grotendeels in Kenya.

Kratermeer bij Debre Zeit

Afrikaanse visarend

Na vertrek uit het hectische en vervuilde Addis richting Debre Zeit, met een kratermeer, een oase van rust. Regelmatig rijdt je door dorpen, vol mensen, koeien en geiten lopen of liggen op de weg, bajaj of tuk-tuks rijden zoals ze willen, overbelaste  minibusjes rijden mensen en dieren van de sokken, stoppen of rijden weg zonder te kijken of dat kan. Dan door naar Awasa, langs Lake Ziway met zijn pelikanen en maraboes, en Lake Langano, veel groen, aan de meren talloze vogels, vissers, landbouw en kuddes, elk plekje wordt benut. Zo smerig en armoedig Addis is, zo Italiaans doet Awasa ons aan, brede straten met boulevards, bloemen, groen, natuurlijk ook achteraf straten , maar het is relatief de schoonste stad die we tegenkomen. De drukke vismarkt in de vroege ochtend is een bezoek waard. Dan door naar Yabelo, vaak slechte wegen, maar groene valleien, en dan steeds droger, lager gelegen en heter. Een hele dag rijden, niet veel eruit geweest, de kamer is Spartaans, de douche koud. ‘savonds maar een uurtje elektra. Onze gids spreekt maar bar weinig Engels (en dat was wel beloofd), kan ons niets vertellen over het land, de natuur, de bevolking of wat dan ook.

Dinsdag gaan we eerst naar een nationaal park, alles gaat erg traag voor we er zijn, maar een half uur later zijn we er al weer uit, waarom ? Het blijft duister. We hebben de bijzondere Burchell  zebra en Stresemann’s bush crow gezien, die alleen hier bij Yabelo voorkomt.  Ook gan we even op bezoek bij een Borana familie en hun huis. De Borana’s zijn veehouders, Koeien, geiten en kamelen zijn hun bezit, de huisjes vrij armzalig. Deze islamieten hebben 1-3 vrouwen, al naar hun “rijkdom” en ook veel kinderen.De chauffeur heeft  zijn zaken niet goed geregeld, we moeten weg,  westwaarts,  over Konso naar  Jinka. Maar we verdwalen, de chauffeur bleek de weg niet te weten, ik had het duidelijke gevoel dat we zuidwaarts reden, terwijl we noordwest moesten.

termieten torens tot 6 meter hoog

De kaart van Kyra erbij gehaald, we zaten intussen bijna aan de Keniaanse grens, 80 km verkeerd gereden , dus na deze 2 uur weer 2 uur teruggereden. Er is nergens wild te bekennen, wel veel vogels, enkele grotere valken en arenden. Los van alle gieren en wouwen die je rond elke plaats veel ziet. We zijn laat in  Konso (waar we later uitgebreid terugkomen en de Konso stam bezoeken), dus maar snel via Key Afar door naar Jinka om voor het donker binnen te zijn. Dat lukt, met als slechte beloning een slechte kamer met alleen een koude douche. Toch het reisbureau maar gebeld, dat we niet erg tevreden zijn. Ruim een uur later een sms’je dat we overmorgen een andere chauffeur krijgen, onverwacht  maar wel adequaat, zo’n speciale reis en dan geen informatie kan gewoon niet.

Banna vrouw

Woensdag van Jinka door het Mago nationaal park, waar de Mursi wonen( en verder naar het NW), een kleine stam, 8000 leden, veehouders. Al naar het seizoen schuiven ze hoger of lager de valleien in. 

mursi vrouw

 banna vrouw

De hutten zijn een rommeltje van golfplaat, takken en lappen of huiden. De vrouwen versieren zich met kleischotels in hun onderlip tot soms wel 10 cm doorsnee. Ook talloze inkervingen in de huid, die door verlittekening, een patroon geven. Ze bedelen om foto’s die wel meteen betaald moeten worden, ze zijn erg opdringerig. In sommige dorpen wordt het geld omgezet in alcohol die ze kopen, ’s middags zijn ze vaak te lam om nog iets te doen. Eén hoofdman sprak goed Engels, had gestudeerd, maar was toch terug naar zijn dorp, waar hij wat sturing gaf. Maar eigenlijk hebben de toeristen er schuld aan dat ze zich zo gedragen, die komen hun dorpen bezoeken, sommigen houden geen enkele rekening met de cultuur van de stammen. We reden nog wat dieper het park in, maar doordaat het erg nat was, waren er veel TseTse vliegen die de slaapziekte, Trypanosomiasis veroorzaken, een ernstige neurologische aandoening. Ramen dicht airco aan en de vliegen doodmeppen.

‘s Middags naar de stam van de Ari noord en oost van Jinka , 

Ari hut en gezin

echte landbouwers, zelfvoorzienend en daarnaast produceren ze voor de markt, oa koffie. Zij hebben een vaste woonplaats, de hutten zijn van takken en klei, beschilderd, en een dak van “valse” banaan bladeren (daarover later meer). Veel vriendelijker, zachtaardiger, nodigen je uit voor een koffieceremonie of om hun hut en werk te bekijken, oa pottenbakken.  De gift is vrij, inclusief de foto’s, dat is veel prettiger dan het gebedel en getrek van de Mursi. Wel heb je overal een toegangsprijs betaald en moet je een gids inhuren, waarvan de opbrengst het hele dorp ten goede moet komen.  

De volgende dag naar Key Afar, waar jongens wit beschilderd in traditionele patronen op stelten (maar dat is alleen voor de toeristen) langs de weg staan, een foto is onvermijdelijk, razendsnel zijn ze eraf om hun Birren in ontvangst te nemen.  Veel mensen bedelen op hun manier, soms vriendelijk, soms eisend. Hier is de stam van de Banna,  veehouders, de vrouwen vlechten hun haar en smeren dat in met een soort boter en rode klei. De huizenvorm is weer anders. Meer naar het zuiden is dat de stam van de Hammar, 

Hammar Vrouw

die soortgelijke rituelen hebben, ook veehouders. Ze wonen in groepen van een paar honderd bij elkaar, in principe kunnen ze verhuizen, maar tegenwoordig zijn ze honkvaster. Verhuizen levert steevast problemen op met de mensen die verderop wonen, en die niet weg willen omdat daar juist groen gras en water is. En vee brengt meer op, de vleesprijzen zijn gestegen, hele vrachtwagens vol geiten of koeien gaan in 2 dagen naar Addis. We zitten intussen in Turmi, laagland, droog en heet, we slapen in een tent, 3 ervan staan onder een rieten puntdak op een betonnen ondergrond, de bedden zijn een soort houten stretcher, en slapen best goed. Er is hiet met de generator 3 uur stroom per etmaal, en de douche is net niet koud, de buitenlucht-ochtendtemp zal ik maar zeggen. Hier komen we Eric en Marlies tegen, die een andere reis hadden vanaf Nekemte, met wie we gezellig kunnen eten, alhoewel Eric het de nacht erna moet bezuren. Wel lastig in een tent, en met je zaklantaarn de WC opzoeken overf kronkelende paadjes.

Vrijdag gaan we naar Omorate, twee uur over een eentonige en slechte weg. Daar gaan we in een uitgeholde boomstam de brede rivier de Omo over, die Lake Turkana in Noord Kenia van water voorziet. We bezoeken een andere stam, de Dassanech, nomaden, veehouders, die vrij snel een hut bouwen, koepelvormig vanaf de grond met een heel lage ingang, origineel gemaakt van bladeren en huiden, nu een zooi van plastic, golfplaat enz.  De vrouwen bouwen het huisje, de mannen hangen rond, of letten op het vee. Binnen een paar uur staat zo’n hut. Ze zijn erg onaardig, eisen meteen een foto met bijbehorende Birren.  Er is geen enkele vorm van gemeenschap, ze pakken zo hun spulletjes in vertrekken weer.  Dat doen wij dan ook maar, er staat nog een auto van de Keniaanse politie, het is bij de grens, er zijn soms conflicten tussen de veehouders, er wordt gesmokkeld, mensen en goederen. Weer twee uur terug naar Turmi, daar wat gegeten, en dan moeten we nog in 3 ½ uur naar Konso. De tocht naar Turmi en de Dassanech konden we niet echt waarderen. We komen in het donker in Konso aan, een stevige onweersbui vlak voor binnenkomst. Onze hut is traditioneel gebouwd, maar met gladde vloer, en een heerlijk bed, we zullen hier 2 nachten blijven. Zaterdag bezoeken wij de stam van de Konso,  landbouwers die prachtige akkertjes hebben, sinds generaties op terrassen aangelegd tegen de berghellingen, ze verbouwen van alles, groenten, maïs, katoen, sorghum, ze hebben vee, en wonen op een vaste plek. De originele dorpen zijn gebouwd rondom een gemeenschapshuis, op lage palen, en een ladder naar de zolder. Het staat bij de gemeenschapsboom, per generatie kwam er een nieuwe bij, zeg maar elke 20-25 jaar, van een harde dennensoort, die heel lang meegaat. Hier worden vergaderingen en lokale twisten afgedaan, en worden leningen afgesloten onder het zweren van een terugbetalings-eed. De kern van het dorp wordt omsloten door een ruim 2 meter hoge muur van zware basaltstenen. Kleine openingen voor mens en vee, worden ’s nachts afgesloten tegen hyena’s en dieven. Rondom deze kern zijn weer nieuwe huizen gebouwd, waar weer een volgende muur omheen staat, tot 3 kringen aan toe. Moderne dorpen hebben dat niet meer, het is erg zwaar werk, ze kunnen hun krachten beter gebruiken. Een bijzondere functie van het gemeenschapshuis is die van slaapplaats van de mannen, die net vader zijn geworden. Ze mogen 2 jaar ‘s nachts niet thuis slapen, waardoor moeder en kind rust krijgen en een soort geboortebeperking is hiermee bereikt.  De Konso is de eerste stam waar er meer een cultuur is dan van stamgebruiken. Vakbij ligt ook “New York”, een rode zandsteenformatie die door erosie tot een soort Brice Canyon in het klein.

Daarna door naar Arba Minch, stad van de 40 bronnen. Het ligt op een richel, een paar honderd meter boven een natuurreservaat, en tussen 2 meren, noordelijk het lLake Abaya, steenrood, ijzerhoudend,het zuidelijke is Lake Chamo. De meren zijn  gescheiden door een berg, met goddelijke betekenis die de meren uit elkaar houdt, het Nechisar NP.  Het rode meer bevat  bijna geen vis, dus ook weinig ander dieren als  vogels en krokodillen, in tegenstelling tot het zuidelijke, dat blauwgroen is. Daar zitten ook door plantengroei veel nijlpaarden. Vanaf ons onderkomen kunnen we beide meren bekijken, een mooie avondfoto zat er niet in doordat het weer slechter werd.  Een tochtje over ruw water leverde niet veel foto’s op, het deinde gewoon teveel.

Maandag bezoeken wij het op bijna 3500 meter hoogte gelegen Dorze, waar een stam woont die vooral landbouw als inkomen heeft, en alles zelf verbouwen en eten klaarmaken, op weer een heel andere manier met de bladeren van de “valse”bananenplant. We bezoeken een dorp, een erf, waar een demo wordt gegeven van de bereiding van een melige substantie, die dan in bladeren gewikkeld 4-8 weken onder de grond gaat en fermenteert.

 Daarna wordt het fijngehakt en in het blad van de valse banaan op een stalen plaat gegaard, en dan nog even zo op de plaat afgebakken. Het smaakt zurig, er zitten veel vezeltjes in, en met een rode pepersaus is het wel te eten. Ook ruwe katoen die ze  kopen van handelaren uit de vlakte rond Arba Minch, ruim 2000 meter lager, spinnen de vrouwen zelf,  de mannen weven het vervolgens, soms in combinatie met wol van de schapen. Er zijn speciale kleurstoffen, diverse dieproden maar ook knalgeel. Kalebassen worden gedroogd, de uitgeholde worden gebruikt om melk in te bewaren. Op de lokale markt zijn veel van hun waren te koop, maar ook een soort lokale sterke drank van 60%. Sommige mannen liggen zomaar op de markt hun roes uit te slapen; onverzorgde types.  We slapen in een nieuwe “lodge”, op een richel hoog boven het meer, met spectaculair uitzicht. 

De hutjes zijn alleen slaapplaatsen, wat vochtig. Verderop is er een toilet, en een wastafel, waarmee we het moeten doen.  ’s Middags komt er in rap tempo weer een onweersbui aanzetten , komend uit het oosten over het meer, de wolken komen op ooghoogte binnen, een snoeiharde wind komt uit de vallei omhoog en meteen begint het heel hard te regenen. Eten in het openluchtrestaurant wordt dus niets, in een familie-hut moeten de 4  gasten en 2 chauffeurs hun maaltijd verorberen, een klein lampje met generatorstroom licht ons bij. Om 8 uur naar bed, het is nog geen 10 graden, en één dunne deken is echt te weinig, dat wordt improviseren.  Na een vroeg ontbijt een lange tocht via Sodo naar Sashimene, waar we het Senkele Wildlife park bezoeken, waar ongeveer alle Swayne’s hartebeesten ter wereld, zo’n 400, leven.  We hebben er veel van nabij kunnen zien.

Dinsdag avond komen we in Yirgalem, bij de Aregash lodge, aan de rand van een stadje, vrij aan een beboste vallei, met apen, vogels, wat antilopen, en veel vriendelijke mensen. Een gids leidt ons de volgende ochtend door het land rond de lodge, met oa een groentetuin, koffieplantage, de keuken kan bijna geheel in eigen voorraad verzorgd worden.  

We blijven er twee nachten, welkom na de lange tocht van dinsdag. Donderdag via de Wondo Genet Hot Springs, water van 80-90 graden dat via een buizensysteem een zwembad vult, en veel warme douches, waar mensen tegen een kleine betaling zich uitvoerig komen wassen. We zwemmen er wat, we zijn de enige blanken, en Gaby is een van de heel weinige vrouwen. Veel bekijks dus, daarom maar niet te lang gebleven. Allerlei vogels vliegen er rond, maar het is geen plek voor de verrekijker.  We verblijven daarna in een lodge aan het meer van Langano, rood water, maar wel veel vis en vogels, heel veel vogels, in een aangenaam warm plekje, erg droog. ’s Morgens vroeg uitgebreid gefotografeerd, mooie plaatjes bij dit licht.

Vrijdagmorgen naar het Lake Abiata-Shala NP, ook hier twee meren, het noordelijke Abiata (ondieper dan vroeger, nog maar 14 meter)  is helemaal verzilt door een soda-fabriek die er  tijden heeft gestaan en het meer heeft bedorven, alle vis is eruit, het heeft alleen algen, en daardoor kreeg Ethiopië een nieuwe soort: voorheen waren er nooit flamingo’s, nu zitten er miljoenen, deels overwinteraars uit zuid en oost Europa, die vroeger naar Kenya gingen. 

Er zijn nog wat oeverpiepers en andere kleine steltlopertjes, maar dat zijn alle vogelsoorten.  Het zuidelijke Shala  is tot 260 meter diep en blauw, wel vis en veel watervogels. Aan  de oostkant zijn hete zwavelbronnen tot bijna 100 graden, het bubbelt, op ruim 1500 meter is dat dus ver boven het kookpunt. Ook veel vogels rond dit meer, Afrikaanse en zwarte  hop, neushoornvogels,  en struisvogels, wrattenzwijn en Thompson ? gazelles.  Daarna door naar Butajira, om van daar uit morgen de laatste dag te reizen, terug naar Addis. Het Rediet hotel is het eerste dat (behalve het bed) gewoon beroerd is. Geen waterdruk, geen warm water, alle bestellingen duren een uur en komen dan koud op tafel.

Eerst langs de Tya Srealle, grote grafstenen va rond 1200 voor Chr, dan naar de Adadi Mariam Rock hewn church. Maar het is hier een feestdag van Maria, dus het is er waanzinnig druk, geen doorkomen aan, zo valt er niets te bewonderen. Dus 500 meter voor de kerk gekeerd, alles zat muurvast. Als laatste bezoeken wij enkele opgravingen en een klein museum over de Melka Kunture ( een  Culture verbastering) pre-historische opgravingen langs de Awash rivier van 5000-6000 voor Christus.

Eerst even langs het kantoor van Gerard Pennings, Ethiopian Impressions geweest om kort de reis na te bespreken en de achtergelaten bagage op te halen. Om 2 uur zijn we in ons hotel. We pakken onze bagage om, straks komen daar nog Ethiopische bonen-koffie en 2 kerststallen bij.  Vanavond om 11 uur op de luchthaven, tegen 2 uur vliegen wij, en zijn dan tegen 11 uur op Schiphol.

Een fantastische reis, wel héél anders dan gewone reizen, goed ingedeeld, dank aan Ethiopian Impressions en zeker aan onze chauffeur Thomas, die ons de laatste 9 dagen voortreffelijk heeft begeleid.

Dick en Gaby

laatste werkweek, druk als altijd

Finale

Laatste week in Nekemte, veel  werk naast de klinieken.

traditionele koffieceremonie

Vorige week ben ik met Chris en Rob ook nog naar de universiteit geweest.  Een groot aantal van de modules voor het 3^e  jaar, zeg maar de coschappen, is klaar. Huisartsen kunnen een rol spelen in  het altijd doorgaande programma van het “professional competency development”, waarin bv ethiek, attitude, interview techniek en communicatieve vaardigheden worden gegeven en getraind.  Specialisten kunnen  les geven , zowel  college als bedside teaching , te beginnen met interne en chirurgie, later kindergeneeskunde en verloskunde/gynaecologie. We hebben dit bestudeerd en nog een aantal vragen zullen komende, laatste, donderdag weer besproken worden.

Maandag naar het HC van Guta Abakuna, samen met Rob, we roepen elkaar bij de interessante of leerzame gevallen, en halen er meer nurses bij.  Het oogprogramma van afgelopen week was minder druk dan verwacht, de betreffende nurse was tussentijds van zwangerschapsverlof terug gekomen, waardoor ook ander klinieken niet waren ingelicht en er minder was voorbereid. Met de oogarts gesproken, er komt meer glaucoom voor bij jongeren, mogelijk door onoordeelkundig voorschrijven van oogdruppels met corticosteroiden (bijnierschorshormonen) die ook nog eens in de vrije verkoop zijn.  De nurse, Hawi, krijgt een heel goed rapport van de oogarts, uit Wolliso, en ze vraagt met steun van Sr Nevis een “beurs” aan: 8 maanden opleiding in Addis, incl kost en inwoning voor 21.000 Birr, € 900, voor collegegeld, kost en inwoning. Na voltooiing is ze dan “ophtalmic”nurse, Equator Medicare zal het bekostigen.

Dinsdag rapportages en gesprekken met Solomon voorbereid, voor woensdag. Woensdagmorgen klinische les in Guta A., de stafleden vinden het steeds leuker worden. ’s Middags financiën besproken met de administratie, en Solomon, ook over enkele andere zaken die bleven liggen. En met  Mekonnen, over het Fite Bako waterproject.

Donderdag met Chris en Rob het bezoek aan de universiteit voorbereid, en ‘s middags  om 4 uur begint de bespreking. Meteen in mineur, de stage voor de co’s lijkt problematisch, de 2 kinderartsen eisen nu ineens 75.000 Birr ( 15 x hun maandsalaris !) per maand voor stagebegeleiding, en dat zou ook gelden voor de gynaecoloog, chirurg en internist. De hoogste leiding van de medische faculteit  zit nu in vergadering, en zal ons daarna te woord staan.  Twee uur later besluiten we maar naar huis te gaan.  Morgen om 9 uur verder praten.

’s Avonds eten we met de 2 abba’s ergens anders met de hele club pizza, een welkome afwisseling op de zure injerra, die ik niet meer door mijn keel krijg.

Vrijdag om 9 uur bij de rector magnificus, Fekadu, die ik al eerder heb ontmoet. Hij is nogal laconiek, een “temporary problem” , niet de hele staf doet mee, het ministerie en het Oromya regional Health Bureau weten er ook al van, deze gaan over het ziekenhuis, als de kinderartsen  niet bijdraaien, vliegen ze er gewoon uit.  Intussen evt andere ziekenhuizen inschakelen. Ook de vice president en de dean zijn aanwezig, “het komt goed”. Toch opgelucht verder ! ’s middags nog diverse verslagen en telefoontjes. Het mooiste moment van de dag is het aanbieden van een splinternieuwe laptop, geschonken door een andere Rob (J.), die naar de Derge clinic gaat. Ik heb er diverse voorlichtings- en instructiefilms opgezet ( Medical Aid Films)uit Engeland, en veel medische info, over allerlei ziekten in het Engels. Ook meteen AVG free erop gedownload met mij dongel, en hij kan in gebruik genomen worden. De nurses en de labman ( veel plaatjes en colleges over darmparasieten en wormen)gaan hem gebruiken, maar ook voor administratie, en het verwerken van studieopdrachten, enz., kan er prima mee. Het oude laptopje deed het niet meer, het toetsenbord was kapot. Geen nood, een nieuw toetsenbord los gekocht, een USB verbinding en voor 110 Birr, 4,40 euro is het probleem opgelost.  We krijgen en traditionele koffieceremonie met een soort donuts, en een bedankwoordje, dat natuurlijk geheel bedoeld is voor Rob J.

Ook de Rotary laptop geschoond van eigen werk, en van allerhande oude zooi die er nog opstond. Direct na het eten is er tijd voor afscheid, Chris heeft een aantal liedjes geschreven, we doen een spelletje “ wie van de drie” is de echte abba Tesfaye, met foto’s van Eric, die ook een prachtige persiflage geeft van een andere Abba. De Abba’s lagen helemaal in een deuk.

Zaterdag vroeg naar Addis. Voorspoedige tocht, alleen Addis zat muurvast, iedereen dol door de. laatste kans van Ethiopië tegen Nigeria voor de Worldcup, alles in de nationale kleuren gekleed en geschminkt. Zaterdagmiddag worden Gaby en ik opgehaald door Bert, en we eten lekker en gezond bij Bert en Kyra. Nog een zak met BH’s afgeleverd, en de twee kerststallen van de gehandicaptenwerkplaats  gezien. Op tijd naar bed, moe,moe.

Nog zijn enkele zaken niet afgerond, de licenties zouden nu klaar liggen, maar ik heb ze niet gekregen. En de dental unit  werkt niet, ivm ontbreken enkele stukken, jammer voor de tandartsen. Het Fite Bako waterproject moet opnieuw begroot worden, enkele zaken moeten worden aangepast. De financiele afhandeling van NCS loopt nog niet goed, ondanks nog een keer uitleg.

op de markt, na het malen nog  zeven, stoffig..

traditioneel huis

passen op je kleine broertje

En Konchi clinic, moet echt een Health center worden, maar geld ??

Morgen lekker twee weken vakantie, een beperkt blog ! Na 1 december zijn we weer thuis !

werk en waterproject

Alsof het hier nooit opschiet.

Nog steeds: geduld verlies je hier, of je moet het hier leren..

Zaterdag 2 november  even de markt bezocht, nu de afdeling knollen, uien, aardappelen, kruiden en granen. Vooral vrouwen zitten er te midden van hun koopwaar. Alles heel fotogeniek, sommige vinden het goed, anderen weren het af, anders komt er wel een mannelijke bemoeial tussen beide, zelfs als die de vrouw in kwestie niet eens kent.  ’s Middags veel computerwerk, verslagen, voorbereiden klinische lessen , e-mail. Geskyped met het thuisfront. Hier wordt het weer wat beter, in Nederland steeds meer regen.  Als altijd rond half tien in bed.

Zondag gaan we om 9 uur met de auto naar Dedesa resort, stel je er niets van voor, ze zijn erg goed in het bedenken van namen. De weg verder naar het westen, naar Gimbi en Dembi Dollo, en nog verder  Zuid Soedan, gaat 50 km na Nekemte over de Dedesa River. Onderweg een oploopje, dorpelingen hebben een boa constrictor van 6 meter te pakken gekregen en gedood. voor hen een levensgevaarlijke slang, vee en kinderen kunnen makkelijk het slachtoffer worden.

De slang wordt op de weg achtergelaten, een prachtig vel, maar nu niet voor een tas of luxe schoenen. Hier is een nauwer stuk in de rivier met wat stroomversnellingen, bij de brug, waar enkele slaapkamers zijn, en 2 kleine ontvangstruimten, de ene traditioneel, de andere wat moderner. Vanaf de brug kun je nog de restanten van de oude brug zien, die de lokale prins in de jaren 1930 liet opblazen om de Italiaanse opmars te stuiten. Met z’n tienen in de auto, ook Tesfaye, de dames uit de keuken en de guard gaan mee, ze vinden het prachtig, ze hebben nooit uitjes,  en voor € 10 krijgen we allemaal een cola en een traditionele koffie ceremonie. Het is mooi weer, merkwaardig genoeg is er geen vogel te bekennen, itt de berichten. Verrekijker dus niet kunnen gebruiken. Daarna lunch in een plaatselijk hotel, het beste (?)  maar de westerlingen hadden erna weer buikklachten. Ik moest het  daarom bij het avondeten rustig aandoen.

Nog even over afgelopen vrijdag, een jongen van 12 kwam behendig op zijn krukken naar binnen, het linker been opgetrokken. Bijna een jaar geleden  had hij zijn linker onderbeen gebroken, maar zijn ouders zochten pas 2 maanden later hulp, vanaf hun afgelegen woonplek. Toen is hij opgenomen in het ziekenhuis en poging tot reparatie, maar het was een open beenbreuk met  osteomyelitis,  en dat was nog steeds zo, de pus stroomt uit het onderbeen, en 10 cm onder de knie houdt het gezonde bot op en de rest bungelt eronder aan, pussend en warm. Wonderlijk hoe goed het jong verder is, een beetje groeiachterstand maar wel clever.  Na overleg kan hij met Liliane fonds naar Addis, advies amputatie en prothese.

Maandag naar Guta Abakuna, waar de darmen nog stevig opspeelden na het eten in het “beste”hotel. Wat slapjes het spreekuur gedaan. Het was wel de moeite waard: de eerste patiënt kwam binnen met een kaakklem en had een stijve nek, en benen, de armen gingen nog wel:  tetanus !!,  nog nooit gezien.  Veel uiterst armoedige patiënten , die soms 5 uur hebben gelopen. Dat ze dus pas tegen 11 uur komen, verbaast me niet.  Ondervoeding  en  longontstekingen bij kinderen, podoconiose, gewrichtsklachten en longklachten met chronische bronchitis ( houtvuur in de hut, veel rook) bij de volwassenen. Maandag is altijd  druk. De kliniek zelf is gehuisvest in een prachtig gebouw, olv de zusters van Comboni.  Ze hebben het druk, erg druk, met veel programma’s.  Behalve de binnenlopende patiënten , zijn er allerlei programma’s: ondervoeding, de eye kliniek, podoconiose,  jodiumhoudend zout, een heel drukke Ante-Natal-Care maar niet zoveel bevallingen. Drie zaaltjes om patiënten op te nemen, elke dag wel een tot drie. Volgend weekend is er weer een eye clinic. Vrijdag bereidt een zuster patiënten voor de zaterdag , een oogarts uit Addis doet dan glaucoom- en staaroperaties, onder plaatselijke verdoving, en ook op zondag. Ruim klanten, 500 Birr= € 20 per staaroperatie. De nurse doet zelf de kleine operaties, zoals het verwijderen van onchocerciasis, wormpjes, die aanleiding geven tot  River blindness.  Ik heb 4 doosjes 5.0 nylon voor de hechtingen aan het oogteam gegeven. Verder doet de nurse alle oogmetingen, brillen, bereidt de verdoving voor, en ook nog fundoscopie. Er staat een prachtig instrumentarium, een spleetlamp, en een OK microscoop.  Alles van Italiaanse donoren. Net zoals de ultra-sound, het echo- apparaat voor oa abdominale echo’s en zwangerschap, alleen kan niemand ermee omgaan. Na een uur studeren krijg ik de eerste beelden, maar het houdt niet over, ik kan niets meten.

Dinsdag komen er 15 moeders of een enkele grootmoeder met hun kind of kinderen. Zij krijgen “fafa”, een pakket bloem van 6 verschillend voedzame granen, dus geen maïs of teff, maar bv sorghum en millet. Ze worden gewogen en krijgen vit A en zink tabl. De meesten gaan goed vooruit. De allerkleinsten krijgen babyvoeding uit blik en een flesje, als er geen borstvoeding is, dan wel geen moeder  meer. Eén oma zit op de bank met een verschrikkelijk klein kindje, 3 maanden, bij de geboorte ruim 3 kg, nu 2200 gram, uitgemergeld.

Moeder was bij de bevalling overleden. Het flesje was echt te vies om aan te pakken, zat in een smerige plastic zak met schimmels, en in het flesje zat een stinkende zure massa, waar de zusters en ik bijna van moesten overgeven. Een lokaal graan, gemalen en gegist, "traditioneel". De babyvoeding werd niet gebruikt. De zusters gingen toch wel te keer tegen oma, evenals veel  moeders rondom haar.  Of ze haar kleinkind dan niet in een pleeggezin of weeshuis wilde onderbrengen,  maar dat zou vader niet willen; vader komt echter nooit opdagen. Zoals met het kindje dat 2 weken geleden overleed, en eigenlijk ongewenst was, zou dat hier ook zo kunnen zijn. Een raad voor de kinderbescherming is er niet, niemand kan hier iets aan doen. Familie eer  ?  Dit kind zal het niet lang meer maken.  Bijzondere patiëntjes: een jongetje van 6 met een nefrotisch syndroom, altijd gezond, zonder voorafgaande infectie, een nierziekte waarbij je veel eiwitten uitplast, een dik gezicht en oedemen krijgt, en later bloedarmoede ontstaat. Waarschijnlijk “idiopathisch”, dwz zo maar, we weten het niet, met medicijnen ga ik,  iom de kinderarts van het ziekenhuis proberen de zaak te reguleren. Mijn handboek “tropical medicine” komt weer goed van pas.

Woensdag zijn we erg op tijd, maar er zijn nog geen patiënten. Daarom maar gestart met de klinische les, over hoesten, de verschillen tussen kinderen en volwassenen, de ernst inschatten van benauwdheid bij kinderen aan de hand van het WHO schema “Integrated Management of Childhood Diseases”,  met een stroomdiagram wanneer het ernstig of minder ernstig is. Ook een film pje laten zien, over hoestende kinderen, heel demonstratief met alle intrekkingen, piepen, kreunen enzovoort. Niet alles is bacterieel, dus antibiotica zijn niet altijd nodig.  De nadelen als resistentie en dergelijke ook benoemd, en astma behandeling staat hier nog in de kinderschoenen. Voor ons obsolete behandelingen met theophylline worden hier nog volop gebruikt, inhalatoren zijn er wel, maar het gebruik ervan is bijna niet aan te leren. 

De mensen hier komen nog echt uit een vorig tijdperk. Het openen van een deur met een deurkruk, of het dichtdraaien van een kraan, ze hebben het soms nog nooit gezien, en het is dus zo kapot. De patiënten WC is gesloten, de hurk-WC werd na de ontlasting met stenen gevuld, de kraan werd afgebroken, of alles lag er naast… Nu worden weer aparte klassieke “pit” WC’s gebouwd, diepe gaten met een plankier met gat, zonder water, zonder papier. Het personeel heeft een sleutel voor de nog functionerende WC’s.

Een enorm kaakabsces kan morgen naar de tandarts, Annet had een heel druk ANC, en het echo-apparaat was voor ons te moeilijk.  Er komen hier bijna 300 vrouwen per jaar voor zwangerschapscontroles, maar er bevallen er maar 50. Uitvoerige gesprekken hierover, waarom er maar zo  weinig bevallingen onder deskundige leiding. Cultureel bepaald, horen we van diverse kanten. Eén van de nurses bekent onder tranen en afgewend gezicht dat ze graag in het HC had willen bevallen, maar dat haar schoonouders het absoluut tegen hielden. Ze was nu thuis bevallen, gelukkig was alles goed gegaan. Schoonmoeders, niet opgeleid, doen vaak de bevalling, de navelstreng wordt bepaald niet steriel doorgesneden, risico op tetanus, en als de bevalling vastloopt, hoe kom je dan in het HC, 2 uur op een brancard ?  Of een vloeiing na afloop ? De nurse was een duidelijk voorbeeld van de culturele oorzaken. Op het platteland geldt dit veel meer dan in de stad, het Nekemte hospital heeft bijna 300 bevallingen per maand !,Het meest gewone patiënten uit de stad. Zelfs vrouwen van het platteland met een medische indicatie, en gezien op het ANC, en nadrukkelijk voorgelicht over de risico’s, bevallen thuis.  Een ander groot probleem is de Rhesus factor. Een aanstaande moeder die Rhesus negatief is (Rh-) en zwanger is van een Rhesus positief kind, moet direct na de bevalling een injectie krijgen, zgn anti-D om de aanmaak van antistoffen tegen de Rhesus-factor  te voorkomen. Ten eerste wordt de test vooraf lang niet altijd gedaan, maar als dat wel zou gebeuren, dan nog is er een probleem: het anti-D kost hier 3000 Birr= € 120, 2-3 maandsalarissen…

2 kinderen met een forse longontsteking opgenomen, dat is het voordeel  van dit Health Center. Anders is het kiezen tussen thuis, of naar het ziekenhuis dat ze veel geld kost.

Donderdagmorgen “viste “gelopen, een van de kindjes is een stuk opgeknapt, de ander nog niet, ondanks elke 4 uur een injectie penicilline.

Daarna een niet zo druk spreekuur. ’s Middags eea met NCS besproken, de unit van de tandarts is eindelijk door de customs.

Vrijdag veel ondervoede kinderen, één ervan  had een heel dik rechter been, waar de pus boven de enkel uitliep.  Hoge koorts en verder erg ondervoed. Het probleem speelde al 2 weken. Er was sprake van een sepsis, dit  mannetje heb ik meegenomen naar het ziekenhuis, opname geregeld. Dat duurde 2 uur, en dat ging nog vlot doordat deze Faranji dokter  intussen enkele mensen in het ziekenhuis had leren kennen ivm de toekomstige samenwerking. Alleen het wachten voor de kassa, afrekenen vóór  de Röngen foto of het lab, samen 95 Birr, dan de

opname nieuw loket, nieuwe rij bij de kassa, 200 Birr, dan voor het recept, infuusnaalden, -vloeistof, geneesmiddelen : 78 Birr, weer een andere rij. Dit bevordert het opname proces niet echt.  De kindjes met de longontsteking zijn prima, de kleinste gaat in een teiltje in bad. Ze kunnen allebei vandaag naar huis.

Om 6 uur de positieve beslissing: morgen naar Fite Bako, een achteraf dorp, waar de aanvraag voor een waterproject  klaarligt, een school met 250 leerlingen, hun ouders, en andere dorpelingen. Abba Zalalem zal drie van ons er naar toe gaan.

Zaterdag toch naar Fite Bako. Om 7 uur weg, eerst 2 uur gravelweg, dan 1,5 uur over de laatste 17 km, een heel slechte weg,  die tot voor kort door modder onbegaanbaar was.  Het eerste stuk  daarvan gaat nog langzamer door de constante stroom van tegenliggers: mensen met allerlei  bagage op de rug, ezels, tractoren en vrachtwagens met 50 mensen in de bak, alles op weg naar de markt. Diepe kuilen en sporen, een paar rivieren over. Sommige stukken heel andere boomgroei, minder de eentonige eucalyptus, heuvels, overgaand in brede valleien.  Verderop groeit op de vlakten maïs, van enkele “investeerders”, van 500-1000 hectaren en gemechaniseerd.  Waarschijnlijk onduidelijk oud geld, dat direct na het instorten van het Derg regime gebruikt is om dit staatseigendom over te nemen.  De dorpen heten hier Settlement 1 tot 13, uit de communistische tijd. Weer verder  worden de velden kleiner, de huisjes ook. Fite Bako ligt op een heuvel, 50 huisjes,  en de school met 4 klassen  geen water.  Daarvoor moet ruim 700 meter gelopen worden, en 30 meter omlaag. Onderaan sijpelt water uit de heuvel, tussen de stenen, wel heel helder. Met maatbekers wordt het door een zeefje in jerrycans gedaan, de vrouwen zwaaien de last van 15-20 kg op de rug en binden die met doeken en touwen vast, en klimmen de gladde helling op, naar het dorp. Jongens en mannen “doen daar niet aan”.

We dagen er een paar uit, stevige jongens van 16-18 jaar, maar ze kunnen er maar 100 meter mee zeulen, dan zetten ze hem stiekem neer en gaan ervan door.  Terug in het dorp precies de andere kant op, daar ligt ook een bron, die 17 jaar geleden aangepakt werd, een soort muur, eronder een reservoir ondergronds, er zat ooit een deksel op. Het water is melkwit, vies,  en het loopt over de rand. Ook liepen er pijpen naar een volgend reservoir, 30 meter verder en 3 meter lager. Dit reservoir staat nu droog, ook geen deksel . dus de pijpen werken niet. Vandaar liepen pijpen 10 meter verder naar een muur met 2 tappunten, alles staat droog. Deze twee bronnen zijn nu de watervoorziening, de laatste dus niet echt. Ook zijn er plannen om water via de goten op te vangen in grote poly-tanks van 5000 liter, het regent genoeg om ¾ van het jaar water te verkrijgen voor bv koken en schoonmaak.  Een oorspronkelijk plan  om een put te graven gaat niet lukken, die moet wel 25-30 meter diep, in kalksteen, een groot risico op instortingsgevaar.

Komende week zal een aangepaste begroting gemaakt worden. Maar een pomp met leiding naar het dorp gaat zeker niet door, dat wordt veel te duur.  Het moet worden opgebacht door wandelen voor water, al naar de opbrengst worden het 2 of 3 onderdelen.

De hele week is er rondom ons verblijf hard gewerkt, aan de tuin, de buitenkant even snel geschilderd, want zondag wordt de nieuwe bisschop ingewijd en komen ongeveer alle priesters van het bisdom en ook enkele bisschoppen, de nuntius, en natuurlijk diverse nonnen.

Zondag is het dus een drukte van belang, elke slaapplaats is klaargemaakt, er is een kokkin ingehuurd, om iedereen te laten eten. De plechtigheid begint om 9 uur, de kerk tjokvol, we zijn uitgenodigd als goede partner. De dienst is deels in het Engels, dan vertaald naar het Oromo.             ’s Middags is er een warme lunch voor wel 400 mensen. Eten in overvloed, na afloop zie je arme sloebers het kerkterrein opkomen, die de ruime resten komen opeten. Er worden veel contacten opgehaald, ook voor mij zijn er de laatste twee jaar de nodige abba’s langs geschoven.  Rotary Doctors is intussen een gewaardeerde partner geworden. En er zijn altijd nieuwe projecten…

Rond 4 uur komen Gaby en twee nieuwe artsen aan, Rob en Frits, die hebben vooraf een week gereisd door het noorden, en de diverse kerken bezocht vanaf de 5e eeuw. een heerlijk weerzien, en daarna gegeten bij de "buurman", er was nog eten genoeg.

traditionele geneeskunde: een blad met een soort boter geplakt, dat helpt tegen bronchitis.



Annet wordt 50 ! en begeleidt een bevalling op haar verjaardag !

Annet wordt 50 en krijgt een kind…

Voordat Annet aankomt maken we zondagochtend met mooi weer een leuke wandeling, aan de noordkant van Komto Mountain, een puist die 400 meter uitsteekt boven het niveau  van Nekemte, 2000 meter, erachter liggen nog hogere tot 3100 meter, maar niet met de auto bereikbaar, en alleen met dagen wandelen te bereiken.

zieke op weg naar het ziekenhuis

 Heel mooi landschap, prachtige vergezichten onder een stralend blauwe hemel. Hier komen nooit toeristen, dus de reacties variëren van wegvluchten, faranji- roepend, tot heel afwerende gebaren. 

We zijn tegen 2 uur thuis, om 4 uur komt Annet aan, redelijk moe en klef.

Maandag geen spreekuur voor mij, maar ik informeer Annet over het programma, we bespreken hoe ze het verder gaat indelen, welke gewoonten hier zijn, stel haar voor aan de nodige mensen, en wandelen door de stad om wat boodschappen te doen. Zo krijgt ze de gelegenheid de sfeer van de stad te zien en te ruiken,  en ook enkele vervelende opmerkingen te krijgen. En dat terwijl er enkele jonge dames in spaarzame kleding rondliepen.  Maar er zijn hier geen andere blanken, dus trek je snel de aandacht, faranji…

Dinsdag ga ik naar het schattige maar te kleine kliniekje van Aria Jawi, waar meestal maar 5-6 patiënten komen,  en waar nurse Tigrae de leidende rol heeft, en niet alleen innemend haar werk doet, maar ook veel weet en goed haar onderzoek doet, goed uitlegt aan de patiënten, en altijd vrolijk kijkt. Vandaag komen er ook 7 kinderen uit Komto, met een handicap. Ze komen van een uitgestrekt achterland, soms 2 dagen lopen. De eerste is een kindje van 4 jaar, dat duidelijk zowel lichamelijk als geestelijk ernstig geretardeerd is. Het weegt maar 5,5 kg, reageert bijna nergens op, lijkt blind, heeft nog net een zuigreflex aan de borst van zijn moeder, maar is verder vooral heel slap met wat contracturen rond de knieën, een soort foetale houding.  Voor dit kind is er geen enkele oplossing, wellicht voor veel geld een plek in Addis. Maar het zal nooit ook maar enigszins beter worden. Twee patientjes met syndroom van Down, mongooltjes, een jongen met een héél klein linker oog sinds de geboorte, het andere oog is gelukkig goed. Een autistisch meisje van 4, dat  geen enkel contact maakt, en alle andere kinderen die in de buurt komen bijt. Eén meisje van elf is doofstom, maar zeker niet dom, ik zal proberen haar op de al volle dovenschool te krijgen. 

We hebben een streepje voor, omdat we steeds gratis tandheelkundige hulp verlenen.  Zij is de enige waar hulp voor mogelijk is. Annet gaat met Rob naar het ziekenhuis, en doet daar bijzondere ervaringen op. Wellicht later gaat ze een paar dagen meewerken.

De schoenen van mijn podoconiose patient zijn klaar, de oude waren aan vervanging toe, 500 Birr, € 20 De schoenen van mijn podoconiose patient zijn klaar, de oude waren aan vervanging toe, 500 Birr, € 20 

Woensdag gaat Annet mee naar Aria Jawi waar vandaag het ANC , het zwangerenspreekuur  is. Zij geeft heel prettig feed back aan Tigrae, die er erg blij mee is. Een patiënte komt terug voor controle van haar hoge bloeddruk, die ondanks medicatie verder is gestegen. Ze heeft veel hoofdpijn, toch een beginnende pre-eclampsie . opnieuw verwezen naar het ziekenhuis. Verder te weinig patiënten. Hoe het hier verder moet met 25 patiënten per week ?  De afstanden zijn groot, de armoede ook, dus NCS wil ermee verder uit het oogpunt van zorg aan de armen. 

Donderdag gaat Annet naar Konchi, de tandarts naar Aria Jawi. Annet heeft een druk ANC en veel te instrueren. De overeenkomst tussen Equator Medicare en NCS heb ik voorgelegd aan Solomon.  Maar Annet krijgt het werk niet klaar, en gaat morgen weer.

Vrijdag 1 november: Annet is jarig, 50 jaar ! ’s Morgens een taart besteld, en door naar Konchi . ze krijgt een leuk verjaardagscadeau, ze heeft een bevalling, de nurse die gewoonlijk de bevalling begeleidt, is vandaag afwezig. Een gezonde dochter van 3050 gram, gewogen op de weegschaal van Suzanne !

In Aria Jawi is een begrafenis, de vrouwen in witte omslagdoeken, volstrekt gescheiden van de vrouwen. De mannen komen met 2 zware stenen aanzetten. als iemand is overleden wordt deze de volgende dag al begraven, de buren delven het graf en metselen een wand, zware stenen en cement op het graf, tegen hyena's . 

 De tandarts had het weer moeilijk, zijn assistent kon het maar niet begrijpen.   ’s Middags  na thuiskomst thee met taart !  We hebben een winkeltje gevonden waar Zuid-Afrikaanse wijn te koop was, om op de verjaardag  van Annet te drinken. 

  Zaterdag zouden we naar Fite Bako gaan voor een waterproject voor “Wandelen voor Water”, maar er komt ’s avonds een sms , dat het daar verschrikkelijk regent en de weg onbegaanbaar is geworden. Heel jammer, want ik weet niet of het er nog van gaat komen.  Dus maar naar de markt, en e-mail verwerken.

Nog 2 weken hier, de eerste in Gute Abakuna, de laatste vooral weer organiseren. De dental unit is de douane nog steeds niet door !

hartelijke groet uit Nekemte

Dick