werk en waterproject

Alsof het hier nooit opschiet.

Nog steeds: geduld verlies je hier, of je moet het hier leren..

Zaterdag 2 november  even de markt bezocht, nu de afdeling knollen, uien, aardappelen, kruiden en granen. Vooral vrouwen zitten er te midden van hun koopwaar. Alles heel fotogeniek, sommige vinden het goed, anderen weren het af, anders komt er wel een mannelijke bemoeial tussen beide, zelfs als die de vrouw in kwestie niet eens kent.  ’s Middags veel computerwerk, verslagen, voorbereiden klinische lessen , e-mail. Geskyped met het thuisfront. Hier wordt het weer wat beter, in Nederland steeds meer regen.  Als altijd rond half tien in bed.

Zondag gaan we om 9 uur met de auto naar Dedesa resort, stel je er niets van voor, ze zijn erg goed in het bedenken van namen. De weg verder naar het westen, naar Gimbi en Dembi Dollo, en nog verder  Zuid Soedan, gaat 50 km na Nekemte over de Dedesa River. Onderweg een oploopje, dorpelingen hebben een boa constrictor van 6 meter te pakken gekregen en gedood. voor hen een levensgevaarlijke slang, vee en kinderen kunnen makkelijk het slachtoffer worden.

De slang wordt op de weg achtergelaten, een prachtig vel, maar nu niet voor een tas of luxe schoenen. Hier is een nauwer stuk in de rivier met wat stroomversnellingen, bij de brug, waar enkele slaapkamers zijn, en 2 kleine ontvangstruimten, de ene traditioneel, de andere wat moderner. Vanaf de brug kun je nog de restanten van de oude brug zien, die de lokale prins in de jaren 1930 liet opblazen om de Italiaanse opmars te stuiten. Met z’n tienen in de auto, ook Tesfaye, de dames uit de keuken en de guard gaan mee, ze vinden het prachtig, ze hebben nooit uitjes,  en voor € 10 krijgen we allemaal een cola en een traditionele koffie ceremonie. Het is mooi weer, merkwaardig genoeg is er geen vogel te bekennen, itt de berichten. Verrekijker dus niet kunnen gebruiken. Daarna lunch in een plaatselijk hotel, het beste (?)  maar de westerlingen hadden erna weer buikklachten. Ik moest het  daarom bij het avondeten rustig aandoen.

Nog even over afgelopen vrijdag, een jongen van 12 kwam behendig op zijn krukken naar binnen, het linker been opgetrokken. Bijna een jaar geleden  had hij zijn linker onderbeen gebroken, maar zijn ouders zochten pas 2 maanden later hulp, vanaf hun afgelegen woonplek. Toen is hij opgenomen in het ziekenhuis en poging tot reparatie, maar het was een open beenbreuk met  osteomyelitis,  en dat was nog steeds zo, de pus stroomt uit het onderbeen, en 10 cm onder de knie houdt het gezonde bot op en de rest bungelt eronder aan, pussend en warm. Wonderlijk hoe goed het jong verder is, een beetje groeiachterstand maar wel clever.  Na overleg kan hij met Liliane fonds naar Addis, advies amputatie en prothese.

Maandag naar Guta Abakuna, waar de darmen nog stevig opspeelden na het eten in het “beste”hotel. Wat slapjes het spreekuur gedaan. Het was wel de moeite waard: de eerste patiënt kwam binnen met een kaakklem en had een stijve nek, en benen, de armen gingen nog wel:  tetanus !!,  nog nooit gezien.  Veel uiterst armoedige patiënten , die soms 5 uur hebben gelopen. Dat ze dus pas tegen 11 uur komen, verbaast me niet.  Ondervoeding  en  longontstekingen bij kinderen, podoconiose, gewrichtsklachten en longklachten met chronische bronchitis ( houtvuur in de hut, veel rook) bij de volwassenen. Maandag is altijd  druk. De kliniek zelf is gehuisvest in een prachtig gebouw, olv de zusters van Comboni.  Ze hebben het druk, erg druk, met veel programma’s.  Behalve de binnenlopende patiënten , zijn er allerlei programma’s: ondervoeding, de eye kliniek, podoconiose,  jodiumhoudend zout, een heel drukke Ante-Natal-Care maar niet zoveel bevallingen. Drie zaaltjes om patiënten op te nemen, elke dag wel een tot drie. Volgend weekend is er weer een eye clinic. Vrijdag bereidt een zuster patiënten voor de zaterdag , een oogarts uit Addis doet dan glaucoom- en staaroperaties, onder plaatselijke verdoving, en ook op zondag. Ruim klanten, 500 Birr= € 20 per staaroperatie. De nurse doet zelf de kleine operaties, zoals het verwijderen van onchocerciasis, wormpjes, die aanleiding geven tot  River blindness.  Ik heb 4 doosjes 5.0 nylon voor de hechtingen aan het oogteam gegeven. Verder doet de nurse alle oogmetingen, brillen, bereidt de verdoving voor, en ook nog fundoscopie. Er staat een prachtig instrumentarium, een spleetlamp, en een OK microscoop.  Alles van Italiaanse donoren. Net zoals de ultra-sound, het echo- apparaat voor oa abdominale echo’s en zwangerschap, alleen kan niemand ermee omgaan. Na een uur studeren krijg ik de eerste beelden, maar het houdt niet over, ik kan niets meten.

Dinsdag komen er 15 moeders of een enkele grootmoeder met hun kind of kinderen. Zij krijgen “fafa”, een pakket bloem van 6 verschillend voedzame granen, dus geen maïs of teff, maar bv sorghum en millet. Ze worden gewogen en krijgen vit A en zink tabl. De meesten gaan goed vooruit. De allerkleinsten krijgen babyvoeding uit blik en een flesje, als er geen borstvoeding is, dan wel geen moeder  meer. Eén oma zit op de bank met een verschrikkelijk klein kindje, 3 maanden, bij de geboorte ruim 3 kg, nu 2200 gram, uitgemergeld.

Moeder was bij de bevalling overleden. Het flesje was echt te vies om aan te pakken, zat in een smerige plastic zak met schimmels, en in het flesje zat een stinkende zure massa, waar de zusters en ik bijna van moesten overgeven. Een lokaal graan, gemalen en gegist, "traditioneel". De babyvoeding werd niet gebruikt. De zusters gingen toch wel te keer tegen oma, evenals veel  moeders rondom haar.  Of ze haar kleinkind dan niet in een pleeggezin of weeshuis wilde onderbrengen,  maar dat zou vader niet willen; vader komt echter nooit opdagen. Zoals met het kindje dat 2 weken geleden overleed, en eigenlijk ongewenst was, zou dat hier ook zo kunnen zijn. Een raad voor de kinderbescherming is er niet, niemand kan hier iets aan doen. Familie eer  ?  Dit kind zal het niet lang meer maken.  Bijzondere patiëntjes: een jongetje van 6 met een nefrotisch syndroom, altijd gezond, zonder voorafgaande infectie, een nierziekte waarbij je veel eiwitten uitplast, een dik gezicht en oedemen krijgt, en later bloedarmoede ontstaat. Waarschijnlijk “idiopathisch”, dwz zo maar, we weten het niet, met medicijnen ga ik,  iom de kinderarts van het ziekenhuis proberen de zaak te reguleren. Mijn handboek “tropical medicine” komt weer goed van pas.

Woensdag zijn we erg op tijd, maar er zijn nog geen patiënten. Daarom maar gestart met de klinische les, over hoesten, de verschillen tussen kinderen en volwassenen, de ernst inschatten van benauwdheid bij kinderen aan de hand van het WHO schema “Integrated Management of Childhood Diseases”,  met een stroomdiagram wanneer het ernstig of minder ernstig is. Ook een film pje laten zien, over hoestende kinderen, heel demonstratief met alle intrekkingen, piepen, kreunen enzovoort. Niet alles is bacterieel, dus antibiotica zijn niet altijd nodig.  De nadelen als resistentie en dergelijke ook benoemd, en astma behandeling staat hier nog in de kinderschoenen. Voor ons obsolete behandelingen met theophylline worden hier nog volop gebruikt, inhalatoren zijn er wel, maar het gebruik ervan is bijna niet aan te leren. 

De mensen hier komen nog echt uit een vorig tijdperk. Het openen van een deur met een deurkruk, of het dichtdraaien van een kraan, ze hebben het soms nog nooit gezien, en het is dus zo kapot. De patiënten WC is gesloten, de hurk-WC werd na de ontlasting met stenen gevuld, de kraan werd afgebroken, of alles lag er naast… Nu worden weer aparte klassieke “pit” WC’s gebouwd, diepe gaten met een plankier met gat, zonder water, zonder papier. Het personeel heeft een sleutel voor de nog functionerende WC’s.

Een enorm kaakabsces kan morgen naar de tandarts, Annet had een heel druk ANC, en het echo-apparaat was voor ons te moeilijk.  Er komen hier bijna 300 vrouwen per jaar voor zwangerschapscontroles, maar er bevallen er maar 50. Uitvoerige gesprekken hierover, waarom er maar zo  weinig bevallingen onder deskundige leiding. Cultureel bepaald, horen we van diverse kanten. Eén van de nurses bekent onder tranen en afgewend gezicht dat ze graag in het HC had willen bevallen, maar dat haar schoonouders het absoluut tegen hielden. Ze was nu thuis bevallen, gelukkig was alles goed gegaan. Schoonmoeders, niet opgeleid, doen vaak de bevalling, de navelstreng wordt bepaald niet steriel doorgesneden, risico op tetanus, en als de bevalling vastloopt, hoe kom je dan in het HC, 2 uur op een brancard ?  Of een vloeiing na afloop ? De nurse was een duidelijk voorbeeld van de culturele oorzaken. Op het platteland geldt dit veel meer dan in de stad, het Nekemte hospital heeft bijna 300 bevallingen per maand !,Het meest gewone patiënten uit de stad. Zelfs vrouwen van het platteland met een medische indicatie, en gezien op het ANC, en nadrukkelijk voorgelicht over de risico’s, bevallen thuis.  Een ander groot probleem is de Rhesus factor. Een aanstaande moeder die Rhesus negatief is (Rh-) en zwanger is van een Rhesus positief kind, moet direct na de bevalling een injectie krijgen, zgn anti-D om de aanmaak van antistoffen tegen de Rhesus-factor  te voorkomen. Ten eerste wordt de test vooraf lang niet altijd gedaan, maar als dat wel zou gebeuren, dan nog is er een probleem: het anti-D kost hier 3000 Birr= € 120, 2-3 maandsalarissen…

2 kinderen met een forse longontsteking opgenomen, dat is het voordeel  van dit Health Center. Anders is het kiezen tussen thuis, of naar het ziekenhuis dat ze veel geld kost.

Donderdagmorgen “viste “gelopen, een van de kindjes is een stuk opgeknapt, de ander nog niet, ondanks elke 4 uur een injectie penicilline.

Daarna een niet zo druk spreekuur. ’s Middags eea met NCS besproken, de unit van de tandarts is eindelijk door de customs.

Vrijdag veel ondervoede kinderen, één ervan  had een heel dik rechter been, waar de pus boven de enkel uitliep.  Hoge koorts en verder erg ondervoed. Het probleem speelde al 2 weken. Er was sprake van een sepsis, dit  mannetje heb ik meegenomen naar het ziekenhuis, opname geregeld. Dat duurde 2 uur, en dat ging nog vlot doordat deze Faranji dokter  intussen enkele mensen in het ziekenhuis had leren kennen ivm de toekomstige samenwerking. Alleen het wachten voor de kassa, afrekenen vóór  de Röngen foto of het lab, samen 95 Birr, dan de

opname nieuw loket, nieuwe rij bij de kassa, 200 Birr, dan voor het recept, infuusnaalden, -vloeistof, geneesmiddelen : 78 Birr, weer een andere rij. Dit bevordert het opname proces niet echt.  De kindjes met de longontsteking zijn prima, de kleinste gaat in een teiltje in bad. Ze kunnen allebei vandaag naar huis.

Om 6 uur de positieve beslissing: morgen naar Fite Bako, een achteraf dorp, waar de aanvraag voor een waterproject  klaarligt, een school met 250 leerlingen, hun ouders, en andere dorpelingen. Abba Zalalem zal drie van ons er naar toe gaan.

Zaterdag toch naar Fite Bako. Om 7 uur weg, eerst 2 uur gravelweg, dan 1,5 uur over de laatste 17 km, een heel slechte weg,  die tot voor kort door modder onbegaanbaar was.  Het eerste stuk  daarvan gaat nog langzamer door de constante stroom van tegenliggers: mensen met allerlei  bagage op de rug, ezels, tractoren en vrachtwagens met 50 mensen in de bak, alles op weg naar de markt. Diepe kuilen en sporen, een paar rivieren over. Sommige stukken heel andere boomgroei, minder de eentonige eucalyptus, heuvels, overgaand in brede valleien.  Verderop groeit op de vlakten maïs, van enkele “investeerders”, van 500-1000 hectaren en gemechaniseerd.  Waarschijnlijk onduidelijk oud geld, dat direct na het instorten van het Derg regime gebruikt is om dit staatseigendom over te nemen.  De dorpen heten hier Settlement 1 tot 13, uit de communistische tijd. Weer verder  worden de velden kleiner, de huisjes ook. Fite Bako ligt op een heuvel, 50 huisjes,  en de school met 4 klassen  geen water.  Daarvoor moet ruim 700 meter gelopen worden, en 30 meter omlaag. Onderaan sijpelt water uit de heuvel, tussen de stenen, wel heel helder. Met maatbekers wordt het door een zeefje in jerrycans gedaan, de vrouwen zwaaien de last van 15-20 kg op de rug en binden die met doeken en touwen vast, en klimmen de gladde helling op, naar het dorp. Jongens en mannen “doen daar niet aan”.

We dagen er een paar uit, stevige jongens van 16-18 jaar, maar ze kunnen er maar 100 meter mee zeulen, dan zetten ze hem stiekem neer en gaan ervan door.  Terug in het dorp precies de andere kant op, daar ligt ook een bron, die 17 jaar geleden aangepakt werd, een soort muur, eronder een reservoir ondergronds, er zat ooit een deksel op. Het water is melkwit, vies,  en het loopt over de rand. Ook liepen er pijpen naar een volgend reservoir, 30 meter verder en 3 meter lager. Dit reservoir staat nu droog, ook geen deksel . dus de pijpen werken niet. Vandaar liepen pijpen 10 meter verder naar een muur met 2 tappunten, alles staat droog. Deze twee bronnen zijn nu de watervoorziening, de laatste dus niet echt. Ook zijn er plannen om water via de goten op te vangen in grote poly-tanks van 5000 liter, het regent genoeg om ¾ van het jaar water te verkrijgen voor bv koken en schoonmaak.  Een oorspronkelijk plan  om een put te graven gaat niet lukken, die moet wel 25-30 meter diep, in kalksteen, een groot risico op instortingsgevaar.

Komende week zal een aangepaste begroting gemaakt worden. Maar een pomp met leiding naar het dorp gaat zeker niet door, dat wordt veel te duur.  Het moet worden opgebacht door wandelen voor water, al naar de opbrengst worden het 2 of 3 onderdelen.

De hele week is er rondom ons verblijf hard gewerkt, aan de tuin, de buitenkant even snel geschilderd, want zondag wordt de nieuwe bisschop ingewijd en komen ongeveer alle priesters van het bisdom en ook enkele bisschoppen, de nuntius, en natuurlijk diverse nonnen.

Zondag is het dus een drukte van belang, elke slaapplaats is klaargemaakt, er is een kokkin ingehuurd, om iedereen te laten eten. De plechtigheid begint om 9 uur, de kerk tjokvol, we zijn uitgenodigd als goede partner. De dienst is deels in het Engels, dan vertaald naar het Oromo.             ’s Middags is er een warme lunch voor wel 400 mensen. Eten in overvloed, na afloop zie je arme sloebers het kerkterrein opkomen, die de ruime resten komen opeten. Er worden veel contacten opgehaald, ook voor mij zijn er de laatste twee jaar de nodige abba’s langs geschoven.  Rotary Doctors is intussen een gewaardeerde partner geworden. En er zijn altijd nieuwe projecten…

Rond 4 uur komen Gaby en twee nieuwe artsen aan, Rob en Frits, die hebben vooraf een week gereisd door het noorden, en de diverse kerken bezocht vanaf de 5e eeuw. een heerlijk weerzien, en daarna gegeten bij de "buurman", er was nog eten genoeg.

traditionele geneeskunde: een blad met een soort boter geplakt, dat helpt tegen bronchitis.